Een paar mooie stukjes dialoog uit Romulus der Große

(vroeg in de ochtend)

PYRAMUS UND ACHILLES (Kammerdiener) Salve Cäsar.
ROMULUS (Kaiser von Rom) Salve. Sind heute die Iden des März?
ACHILLES Zum Befehl, mein Kaiser, die Iden des März.

Er verneigt sich

ROMULUS Ein historisches Datum. Nach dem Gesetz sind an diesem Tage die Beamten und Angestellten meines Reiches zu besolden. Ein alter Aberglaube. Um die Ermordung der Kaiser zu verhindern. Holt den Finanzminister.

Achilles flüstert ihm etwas im Ohr.

ROMULUS Geflüchtet?
PYRAMUS Mit der Staatskasse mein Kaiser.
ROMULUS Warum, es war ja nichts drin.
ACHILLES Er hofft, auf diese Weise den allgemeinen Bankrott der staatlichen Finanzen zu verschleiern.
ROMULUS Ein kluger Mann. Wer einen großen Skandal verheimlichen will, inszeniert am besten einen kleinen. Es sei ihm der Titel "Retter des Vaterlandes" verliehen.


(een paar scènes verderop)


TULLIUS ROTUNDUS (Innenminister) Der Präfekt Spurius Titus Mamma ist zwei Tage und zwei Nächte durchgaloppiert, um Majestät schlimme Nachricht aus Pavia zu bringen.
ROMULUS Zwei Tage und zwei Nächte? Allerhand. Man schlage ihm fUr diese sportliche Leistung zum Ritter.
TULLIUS ROTUNDUS Ich führe Ritter Spurius Titus Mamma sogleich vor eure Majestät.
ROMULUS Ist er denn nicht müde, Innenminister?
TULLIUS ROTUNDUS Er ist den körperlichen und seelischen Zusammenbruch nahe.
ROMULUS Dann führe ihn ins ruhigste Gastzimmer meines Hauses, Tullius Rotundus. Auch Sportler müssen schlafen

Der Innenminister stutzt

TULLIUS ROTUNDUS Aber die schlimme Meldung, Majestät?
ROMULUS Eben. Auch die schlimmste Meldung klingt aus dem Munde eines wohlausgeruhten, frisch gebadeten und rasierten Menschen, der gut gegessen hat, noch ganz angenehm. Er soll morgen kommen.

Der Innenminister ist fassungslos.

TULLIUS ROTUNDUS Majestät! Es handelt sich um eine weltumstürzende Meldung!
ROMULUS Meldungen stürzen die Welt nie um. Das tun die Tatsachen, die wir nun einmal nicht ändern können, da sie schon geschehen sind, wenn die Meldungen eintreffen. Die Meldungen regen die Welt nur auf, man gewöhne sie sich deshalb so weit als möglich ab.


(weer wat scènes verderop)


JULIA (Frau des Kaisers) Willst du mir endlich die schreckliche Nachricht mitteilen?
ROMULUS Ich kenne sie nicht. Der Eilbote, der sie brachte, schläft.
JULIA Dann laß ihn wecken, Romulus!
ROMULUS Denk an dein Herz, liebe Frau.
JULIA Als Landesmutter...
ROMULUS Als Landesvater bin ich vielleicht Roms letzter Kaiser und nehme schon aus diesem Grunde eine etwas trostlose Stellung in der Weltgeschichte ein. Ungünstig komme ich auf alle Fälle weg. Nur e i n e n Ruhm lasse ich mir nicht rauben: Man soll von mir nicht sagen dürfen, ich hätte jemals den Schlaf eines Menschen unnötigerweise gestört.


(en nog een stukje voor Gekke Geert en z'n maffe maatjes)


ROMULUS Um Gottes willen, Apollyon, Germanien wird zivilisiert?
APOLLYON Das Licht der Vernunft läßt sich nicht aufhalten. Wenn die Germanen ihr Land zivilisieren, brechen sie nicht mehr ins römische Reich ein.
ROMULUS Wenn die Germanen nach Italien oder Gallien kommen, zivilisieren wir sie, aber wenn sie in Germanien bleiben, zivilisieren sie sich selbst, und das muß fürchterlich werden.


Alles uit 'Romulus der Große, ungeschichtliche historische Komödie' door Friedrich Dürrenmatt

Egidius

(een poëtika voor beginnende lezers)

Ik lees gedichten, dus ik zal wel elitair zijn. Immers: poëzie is moeilijk -ik geloof er niks van.

Volgens mij is poëzie een acquired taste: naarmate je meer poëzie leest, wordt het makkelijker om in een gedicht te komen. Ik zeg 'erinkomen', want het is niet per se begrijpen, kan ook aanvoelen zijn, of beide, of het spel met klank of van alles.
Iemand die nog nooit gedronken heeft, voelt wel meteen de werking van de alkohol, maar om alle subtiliteiten van wijn (of whiskey) te onderscheiden, moet je er wel meer dan af en toe 's een of twee op hebben. Ik zou mezelf allesbehalve een wijnkenner noemen, maar ik proef wel meer dingen in een wijn, dan ik twintig jaar terug deed (toen toch wel voornamelijk: zoet-fris, droog of niet, tannines en niet veel meer).

Zoals je soepele wijnen hebt, heb je soepele poëzie. Dat is geen waardeoordeel, je hebt goed leesbare gedichten die absoluut top zijn, en je hebt er ook waar je wat lastiger inkomt, maar die je dan alsnog belonen. En tegelijkertijd heb je van die ingezondenbrievenrubrieken in sommige huis-aan-huiskranten (vroeger bijvoorbeeld in de 'Het Op Zondag' in Leiden, weet niet of die rubriek zo nog bestaat) waar heel veel van de brieven op rijm zijn.
Poëzie? Nou nee, eerder klachten op rijm over hondepoep, felicitaties aan het vijftigjarig bruidspaar, de gestolen fiets van zoonlief (en of diegene die de fiets gestolen heeft maar even net wil doen alsof-tie de fiets 'gevonden' heeft maar 'm wel terug wil brengen) en natuurlijk liefdesverklaringen waarvan je je afvraagt hoe de bedoelde C. moet begrijpen dat het om haar gaat en welke P. haar hier aanspreekt.
Maar toch: sommige zijn prima te lezen en andere zijn niet om door te komen.

Net als met wijn eigenlijk: je hebt er waar (behalve misschien zoet, fris, droog) weinig smaak aan zit, dan heb je er waar je al wel dingen als fruitig, hint van noten, chocolade of vanille in kunt herkennen en vandaar oplopend naar de nuances waar je op z'n minst een kursus moet hebben gehad. Toch zegt dat niets over hoe soepel zo'n wijn is.
Soepel is (heb ik als niet-echt-wijnkenner het idee) min of meer hetzelfde als slobberbaarheid: is het een wijn waar je op een feestje lekker van kunt doordrinken? Ook als je normaal gesproken bier drinkt, maar het bier is op?
En in mijn ervaring heb je zowel heel goedkope als redelijk prijzige (ik neem aan ook ècht dure) slobberwijnen, en ook wijnen in al die prijsklassen die dat zeker niet zijn.

Wisława Szymborska schrijft heel toegankelijke gedichten, maar heeft daar wel de Nobel-prijs mee gewonnen, in ons land kan ik de beginnende poëzie-lezer bijvoorbeeld Toon Tellegen aanbevelen, K. Michel, Marjoleine de Vos of K. Schippers -om maar wat heel uiteenlopende, maar wel toegankelijke dichters te noemen. De bundel 'Koerikoeloem' van Tjitske Jansen kan volgens mij iedereen raken en is wat mij betreft een meesterwerk.

En buiten Nederland zijn er nog wel meer dichters naast Szymborska die ook de beginnende poëzielezer veel te bieden hebben, bijvoorbeeld William Carlos Williams of e.e. cummings. Lees dan wel een vertaling, zelfs als je de oorspronkelijke taal redelijk spreekt (dan is beide talen naast elkaar vaak het fijnst). Dat geldt ook voor oudere gedichten in het Nederlands, zoals 'Van Den Vos Reynaerde'; hoeveel mensen spreken er tegenwoordig nog vloeiend 13de-eeuws Vlaams?

Bij oudere poëzie gaat de tijd natuurlijk ook een rol spelen voor de wereld waarin het gedicht is ontstaan: hoe ouder het gedicht, hoe verder die wereld van je afstaat. Maar zelfs dan heb je het verschil tussen gedichten op instap-nivo en gedichten die al vol zitten met dubbele bodems. Ga dus niet meteen Hooft of Vondel lezen, maar het nog oudere 'Egidius' weet nog steeds te raken.

Waar het om gaat is dat je leert die dichters te vinden die jou aanspreken.

Is poëzie elitair? Misschien, maar dan is dat niet omdat poëzie moeilijk is, maar omdat de meeste mensen er nooit mee kennismaken.



Egidiuslied


Egidius, waer bestu bleven?
Mi lanct na di, gheselle mijn.
Du coors die doot, du liets mi tleven!

Dat was gheselscap goet ende fijn,
Het sceen teen moeste ghestorven sijn.
Nu bestu in den troon verheven,
Claerre dan der zonnen scijn:
Alle vruecht es di ghegheven.

Egidius, waer bestu bleven?
Mi lanct na di, gheselle mijn!
Du coors die doot, du liets mi tleven.

Nu bidt vor mi, ic moet noch sneven
Ende in de weerelt liden pijn.
Verware mijn stede di beneven:
Ic moet noch zinghen een liedekijn;
Nochtan moet emmer ghestorven sijn.

Egidius, waer bestu bleven?
Mi lanct na di, gheselle mijn!
Du coors die doot, du liets mi tleven.


(anoniem, 14de eeuw)

Sombret

gedachten zó ver rek ik
twijfel tot ik alles op verrek
beslismoment is nog niet daar
dus tot daar verderop ze op-oprek

nu moe'k dan toch 's komen tot besluit
ben er eiglijk ook wel uit
-beslis 's, kun je verder-
heb angst voor 't vooruit

zo kan'k wel uren stilstaan
gedachten staan stil mee
(daar is nu de rek wel uit)

zit geen enkle wil aan
dingen slepen me uit eind wel mee

stel alles uit tot aan 't verrek


(ikzelf, 29 augustus 2011)

Mooi gedicht dat ik vandaag tegen kwam

Duidelijk leesbaar in te vullen


Geboren? (ja, neen; wat niet gewenst is
doorhalen); waarom 'ja'? (motiveren); waar,
wanneer, waarom, voor wie leeft u? met wie hebt u voeling
via uw hersenoppervlak, met wie komt u overeen
in snelheid van polsslag? hebt u familie over de grens
van uw huid? (ja, neen); waarom
'neen'? (motiveren); staat u in kοntakt
met de bloedstroom van deze tijd? (ja, neen); schrijft u brieven
aan uzelf? (ja, neen); maakt u gebruik
van de telefonische hulpdienst? (ja,
neen); voedt u
wantrouwen? waarmee? hoe komt u aan
middelen van bestaan in
ongehoorzaamheid? bent u
eigenaar van een kapitaal
aan voortdurende angst? kennis van
vreemde lichamen en talen? ordes, onderscheidingen,
brandmerken? uw staat van burgermoed? bent u van plan
kinderen te krijgen? (ja, neen); waarom
'neen'?



(Stanisław Barańczak 1970, vertaling Henk Proeme)


Wypełnić czytelnym pismem


Urodzony? (tak, nie; niepotrzebne
skreślić); dlaczego "tak" ? (uzasadnić); gdzie
kiedy, po co, dla kogo żyje? z kim się styka
powierzchnią mózgu, z kim jest zbieżny
częstotliwością pulsu? krewni za granicą
skóry? (tak, nie); dlaczego
"nie"? (uzasadnić); czy się kontaktuje
z prądem krwi epoki? (tak, nie); czy pisuje listy do
samego siebie? (tak, nie); czy korzysta
z telefonu zaufania (tak,
nie); czy żywi
i czym żywi nieufność? skąd czerpie
środki utrzymania w ryzach
nieposłuszeństwa? czy jest
posiadaczem majątku
trwałego lęku? znajomość obcych
ciał i języków? ordery, odznaczenia,
piętna? stan cywilnej odwagi? czy zamierza
mieć dzieci (tak, nie); dlaczego
"nie"?

Ter gelegenheid van de 102e verjaardag van Jorge Luís Borges

Het bewijs

Aan de andere kant van de deur laat
een man zijn bederf vallen. Tevergeefs
zal hij vannacht een bede richten tot
zijn rare god die drie en twee en een is
en zichzelf inprenten dat hij onsterfelijk is.
Nu hoort hij de voorzegging van zijn dood
en weet hij dat hij een zittend dier is.
Die man ben jij, oh broeder. Laten wij
de wormen en de vergetelheid danken.


(uit La Cifra, vertaling Robert Lemm)



La Prueba

Del otro lado de la puerto un hombre
deja caer su corrupción. En vano
elevará esta noche una plegaria
a su curioso dios, que es tres, dos, uno,
y se dirá que es inmortal. Ahora
oye la profecía de su muerte
y sabe que es un animal sentado.
Eres, hermano, ese hombre. Agradezcamos
los vermes y el olvido.

Op weg naar Grodek, tussenstand.

Goed, dat waren de eerste twee gedichten uit Der jüngste Tag, maar ik was iets vergeten. Gelukkig ben ik nog maar net op pad, snel terug naar huis.

Ik had m'n gereedschap (de manieren waarop je in 't Nederlands met je taal kunt spelen) vergeten, d.w.z. m'n extra gereedschap, de manieren waarop dialekten (en af en toe andere talen) mijn Nederlands kunnen verrijken. Morgen ga ik opnieuw de deur uit, maar dan gaan we echt op reis.

Ik zal proberen eerst voorzichtig met m'n nieuwe gereedschap om te gaan, maar het idee is dat ik een aardig idee heb hoe ik dit gereedschap kan toepassen tegen de tijd dat ik bij Grodek aankom.


Noem het maar een impressie van een expressie.

Op weg naar Grodek: De jonge meid

De jonge meid*
opgedragen aan Ludwig von Ficker

1

Bij de put vaak, als het schemert,
Ziet men haar betoverd staan
Water hijsen, als het schemert.
Emmer op- en neergedaan.

Tussen beuken, kauwen fladd'ren
En zij een schim gelijkend.
Haar gele haren fladd'ren
Op het erf de ratten krijten.

En geliefkoosd door bederf
Sluit ze haar ogen met ontstoken leden
Buigt het dorre gras in vol bederf
Voor haar voeten neder

2

Stilte schept ze in de kamer*
Het erf ziet er verlaten uit
In de vlierstruik voor haar kamer
Een merel klaaglijk fluit

Haar zilverwit gezicht kijkt in de spiegel
Vreemd haar aan in 't schemerlicht
En vervaagt dan in de spiegel
Waarvan de schoonheid haar verschrikt

Onaards* het zingen van een knecht in 't donker
En ze staart door smart geschokt wat voor zich uit
Roodheid mengt zich door het donker
Plots ratelt aan de poort de wind uit zuid

3

's Nachts de kale meente over
Dwarrelt zij in koortsig dromen
Knorrig jankt de wind de meente over
De maan hoort toe vanuit de bomen

Dra alom sterren bleken
En door bezwaren uitgeput
Tot was hun wangen bleken
De aarde ruikt naar afvalput

Treurig ruist het riet der dobbe
Ineengedoken voelt zij zich zo kil
Een haan kraait in de verte. Boven de dobbe
Hard en grauw de ochtend rilt

4

In de smidse dreunt de hamer
En ze snelt de poort voorbij
Gloeiendrood de knecht zwaait met de hamer
En zij ziet er als dood op uit

Als in een droom raakt haar een gelach
En ze wankelt de smidse in
Beschroomd door zijn gelach
Als de hamer hard en bits

Fel verstuiven daarbinnen vonken
En met een hulpeloos gebaar
Grijpt ze naar de wilde vonken
En ze stort versuft ter aard

5

Zwakjes uitgestrekt op bed
Ontwaakt ze bang en vol met zoete zorgen
En ze ziet haar smerig bed
Geheel door gouden licht verborgen

De reseda* daar bij 't raam
En de blauwig held're hemel
Soms draagt de wind tot aan 't raam
Van een klok 't bedeesd geklingel

Schimmen glijden over 't kussen
Langzaam slaat de middagstond
En ze ademt zwaar in 't kussen
En haar mond lijkt meer een wond

6

's Avonds zweven in bloedig linnen
Wolken over stille bossen
Die gehuld in pikzwart linnen
Op de velden drukte van mussen

En zij ligt geheel wit in het donker
Onder het dak verdampt een kirren
Als een kreng in de struiken in het donker
Gonzen vliegen om haar mond

Onaards klinkt in het bruin gehucht
Van dans en van viool 't geluid
Zweeft haar gezicht door het gehucht
Waait haar haar in kale takken uit

(Georg Trakl, vertaling van mijzelf)


Opmerkingen

Titel: Trakl maakt graag gebruik van meerdere betekenissen en ladingen van woorden, veel daarvan heb ik in mijn vertaling moeten laten schieten. De titel is helaas een ander verhaal; 'Magd' betekent zoiets als 'vrouwelijke knecht op een boerderij', één van de betekenissen van het nederlandse 'meid', maar een nederlands woord dat dat meteen duidelijk zou maken ken ik niet, 'boerenmeid' zou weinig duidelijker zijn geweest.

2, eerste regel: 'Stille' kan zowel 'stilte' als 'stil, in stilte' betekenen, dat verandert uiteraard de hele zin, o.a. ook door de vele betekenissen en nuances die 'schaffen' kan hebben. Zie de engelse vertaling voor een heel andere interpretatie (op wel meer plekken trouwens).
2, negende regel: 'Traumhaft' ook lastig te vertalen, 'als in een droom' was een alternatief geweest, maar ik maak z'n zinnen al zoveel langer.

5 vijfde regel: Reseda is helaas niet een erg bekende plant, dat zal in Oostenrijk een eeuw terug waarschijnlijk anders zijn geweest.


Origineel:

Die junge Magd
Ludwig von Ficker zugeeignet

1

Oft am Brunnen, wenn es dämmert,
Sieht man sie verzaubert stehen
Wasser schöpfen, wenn es dämmert.
Eimer auf und nieder gehen.

In den Buchen Dohlen flattern
Und sie gleichet einem Schatten.
Ihre gelben Haare flattern
Und im Hofe schrein die Ratten.

Und umschmeichelt von Verfalle
Senkt sie die entzundenen Lider.
Dürres Gras neigt im Verfalle
Sich zu ihren Füßen nieder.

2

Stille schafft sie in der Kammer
Und der Hof liegt längst verödet.
Im Hollunder vor der Kammer
Kläglich eine Amsel flötet.

Silbern schaut ihr Bild im Spiegel
Fremd sie an im Zwielichtscheine
Und verdämmert fahl im Spiegel
Und ihr graut vor seiner Reine.

Traumhaft singt ein Knecht im Dunkel
Und sie starrt von Schmerz geschüttelt.
Röte träufelt durch das Dunkel.
Jäh am Tor der Südwind rüttelt.

3

Nächtens übern kahlen Anger
Gaukelt sie in Fieberträumen.
Mürrisch greint der Wind im Anger
Und der Mond lauscht aus den Bäumen.

Balde rings die Sterne bleichen
Und ermattet von Beschwerde
Wächsern ihre Wangen bleichen.
Fäulnis wittert aus der Erde.

Traurig rauscht das Rohr im Tümpel
Und sie friert in sich gekauert.
Fern ein Hahn kräht. Übern Tümpel
Hart und grau der Morgen schauert.

4

In der Schmiede dröhnt der Hammer
Und sie huscht am Tor vorüber.
Glührot schwingt der Knecht den Hammer
Und sie schaut wie tot hinüber.

Wie im Traum trifft sie ein Lachen;
Und sie taumelt in die Schmiede,
Scheu geduckt vor seinem Lachen,
Wie der Hammer hart und rüde.

Hell versprühn im Raum die Funken
Und mit hilfloser Geberde
Hascht sie nach den wilden Funken
Und sie stürzt betäubt zur Erde.

5

Schmächtig hingestreckt im Bette
Wacht sie auf voll süßem Bangen
Und sie sieht ihr schmutzig Bette
Ganz von goldnem Licht verhangen,

Die Reseden dort am Fenster
Und den bläulich hellen Himmel.
Manchmal trägt der Wind ans Fenster
Einer Glocke zag Gebimmel.

Schatten gleiten übers Kissen,
Langsam schlagt die Mittagsstunde
Und sie atmet schwer im Kissen
Und ihr Mund gleicht einer Wunde.

6

Abends schweben blutige Linnen,
Wolken über stummen Wäldern,
Die gehüllt in schwarze Linnen.
Spatzen lärmen auf den Feldern.

Und sie liegt ganz weiß im Dunkel.
Unterm Dach verhaucht ein Girren.
Wie ein Aas in Busch und Dunkel
Fliegen ihren Mund umschwirren.

Traumhaft klingt im braunen Weiler
Nach ein Klang von Tanz und Geigen,
Schwebt ihr Antlitz durch den Weiler,
Weht ihr Haar in kahlen Zweigen.



Engelse vertaling van Jim Doss en Werner Schmitt:

The Young Maid
Dedicated to Ludwig von Ficker

1

Often at the well when it dawns
One sees her standing spellbound
Scooping water when it dawns.
Buckets go up and down.

In the beeches jackdaws flutter
And she resembles a shadow.
Her yellow hair flutters
And rats scream in the yard.

And enticed by decay
She lowers her inflamed eyelids.
Parched grass in decay
Bends down to her feet.

2

Silently she works in the chamber
And the yard lies long desolate.
In the elder trees by the chamber
A blackbird flutes pitifully.

Silverly her image in the mirror
Looks at her strangely in the twilight-glow
And dusks sickly in the mirror
And she shudders before its purity.

Dreamlike a farm boy sings in the dark
And she stares shaken with pain.
Redness trickles through the dark.
Suddenly at the gate the south wind shakes.

3

Nightly over the bare meadow
She totters in feverish dreams.
A morose wind whines in the meadow
And the moon listens from the trees.

Soon all around the stars pale
And exhausted from complaints
Her waxen cheeks pale.
Putrefaction is scented from the earth.

Sadly the reeds rustle by the pond
And cowering she freezes.
Far away a cock crows. Above the pond
Morning shivers hard and grey.

4

In the smithy clangs the hammer
And she scurries past the gate.
In red glow the farm boy swings the hammer
And deathlike she looks over there.

As in dream she's struck by his laughter;
And she tumbles into the smithy,
Shyly cringing before his laughter,
Like the hammer hard and coarse.

Brightly in the room sparks
Spray and with helpless gestures
She snatches after the wild sparks
And falls dazed to the earth.

5

Lankily sprawled out on the bed
She wakes filled with sweet tremblings
And she sees her soiled bed
Hidden by a golden light,

Mignonettes there at the window
And the bluish brightness of sky.
Sometimes the wind carries to the window
A bell's hesitant tinkling.

Shadows glide over the pillow,
Noon strikes slowly
And she breathes heavily on the pillow
And her mouth is like a wound.

6

In the evening bloody linens float,
Clouds over silent forests,
That are wrapped in black linens.
Sparrows fuss in the fields.

And she lies completely white in darkness.
Under the roof a cooing wafts away.
Like a carrion in bush and darkness
Flies swirl around her mouth.

Dreamlike in the brown hamlet
A sound of dance and fiddles echoes,
Floats her countenance through the hamlet,
Blows her hair in bare branches.